Jedna z największych mrówek europejskich, występująca również w Polsce (znana jako gmachówka koniczek) na północnym wschodzie oraz w górach. Jest gatunkiem typowo leśnym i wybiera zacienione stanowiska w lasach iglastych. Na otwartych przestrzeniach bywa spotykany tylko w górach; buduje gniazda w próchniejących pniakach, lub stojących spróchniałych drzewach. Dobrze widoczny polimorfizm kastowy, żołnierz ma dość dużą głowę wyposażoną w mocne żuwaczki, zauważalny także polietyzm - potomstwem zajmują się osobniki najmniejsze, oprócz opieki nad larwami i poczwarkami, do nich także, wspólnie z kastą robotnic średnich, należy zbieranie pokarmu, zaś wyspecjalizowani żołnierze o dużych głowach zajmują się przede wszystkim obroną kolonii. Robotnice 5 - 12 mm. Tułów ciemnoczerwony, bywa, że prawie czarny; głowa i odwłok całkiem czarne. Królowa 14 - 17 mm, boki tułowia, epinotum i łuska pomostka ciemnoczerwone, reszta ciała czarna. Samiec 9 - 11 mm, całkiem czarny, jaśniejsze tylko stopy i biczyk czułków. Gatunek monoginiczny, choć w bardzo dużych koloniach stwierdzano czasami oligoginię - zawsze jednak we wspólnym gnieździe królowe wykazywały terytorializm i, inaczej niż to bywa u gatunków stale poliginicznych, zajmowały różne obszary mrowiska, nie tolerując się nawzajem. Późnym latem królowe zaprzestają składania jaj, zaś larwy rozwijają się do drugiego stadium, po czym zapadają w fizjologiczną diapauzę (której nie przerywa nawet sztuczne podgrzewanie gniazda do temperatury 25°C) - i w tymże stadium zimują. Interesujący jest fakt, że pokolenie płciowe rozwija się późnym latem - jako że rójki tego gatunku odbywają się zwykle w okolicach maja, samce i dziewicze królowe muszą więc przezimować. Przed zapadnięciem w sen zimowy samce, co jest niezwykłe u mrówek, gdzie osobniki płci męskiej pędzą raczej życie trutni, aktywnie uczestniczą w życiu kolonii, biorąc udział m.in. w wymianach pokarmu czy wzajemnym czyszczeniu się. Na wiosnę rozwój kolonii rusza, zaś samce przechodzą tzw. emancypację - przestają brać udział we wspólnych wymianach pokarmu (jedynie go pobierają, nie dając nic w zamian), nie czyszczą już innych osobników, ich nasienie przechodzi do pęcherzyków nasiennych, zaś jądra degenerują. Samce gotowe są wtedy do lotu godowego - cały czas jednak trwa tuczenie dziewiczych królowych, które muszą zgromadzić porządne rezerwy, wystarczające im na samodzielne odchowanie pierwszego pokolenia robotnic. W końcu dochodzi do rójki - po rójce samice, oderwawszy sobie skrzydła, wyszukują szczeliny w drewnie - zwykle porzucone nory chrząszczy - barykadują się i rozpoczynają klasztorny wychów potomstwa.

Królowa Camponotus herculeanus. Zdjęcie dzięki uprzejmości Radissa, autora myrmekologicznej fotogalerii http://www.radiss.prv.pl.

Żołnierz Camponotus herculeanus. Autorem fotografii jest autor niniejszej strony - Jerzy "Locutus" Witwinowski.

Żołnierz Camponotus herculeanus. Autorem fotografii jest autor niniejszej strony - Jerzy "Locutus" Witwinowski.

Robotnica media Camponotus herculeanus. Autorem fotografii jest autor niniejszej strony - Jerzy "Locutus" Witwinowski.