Cerapachys biroi
podrodzina:Cerapachyinae; plemię:Cerapachyini

Cerapachys biroi jest azjatyckim gatunkiem nomadnym o niezwykle intrygującej biologii. Mianowicie rozmnażają się tu robotnice. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyż takie rozwiązanie zdarza się u wielu gatunków, zwłaszcza w podrodzinie Ponerinae. Ale robotnice Cerapachys biroi rozmnażają się na drodze partenogenezy apomiktycznej - innymi słowy produkują swoje własne klony (jajo powstaje na drodze mitozy, a nie - jak zazwyczaj - mejozy). Co jeszcze ciekawsze, kasta królowych u tych mrówek wcale nie zanikła - są one ergatokształtne, ale dają się łatwo odróżnić od zwykłych robotnic, choć rozmnażają się również w dokładnie ten sam sposób - przez partenogenezę apomiktyczną. Królowe różnią się od robotnic również anatomicznie i fizjologicznie - posiadają 4-6 owariol na jajnik, podczas gdy zwykłe robotnice mają ich 2-3, i składają 4-8 jaj na cykl (w sprawie tego jak dokładnie wygląda cykl życiowy - patrz dalej), podczas gdy zwykłe robotnice składają ich średnio 0,3. W przeciwieństwie do robotnic nigdy też nie zajmują się żerowaniem. Samce u tych mrówek zanikły - czasami jeszcze pojawiają się jako atawizm, niemniej jednak są zupełnie bezużyteczne, jako że ani królowe ani robotnice nie posiadają już spermateki i nie są zdolne do rozmnażania płciowego. Cykl życiowy tych mrówek wygląda następująco: podczas trwającej osiemnaście dni fazy stacjonarnej królowe i robotnice składają jaja. Wylęgają się z nich larwy, które przez swoje wymagania pokarmowe zmuszają mrówki do przejścia w fazę nomadną (moment ten zbiega się w czasie również z wylęgiem świeżych robotnic z poczwarek), podczas której mrówki przestają składać jaja, a kolonia intensywnie zaopatruje się w pokarm, który stanowią tylko i wyłącznie larwy innych mrówek. W momencie, gdy larwy zaczynają się przepoczwarzać - co następuje po szesnastu dniach - mrówki przechodzą z powrotem w fazę stacjonarną - zaczynają składać jaja i przestają opuszczać gniazdo i poszukiwać pokarmu. Oczywiście w tym konkretnym wypadku określenia faza stacjonarna i faza nomadna są używane jedynie przez analogię z innymi mrówkami nomadnymi - tak naprawdę bowiem Cerapachys biroi miejsce gniazdowania zmienia bardzo rzadko i tylko wtedy, gdy jest do tego naprawdę zmuszona - podobnie jak większość mrówek. Cerapachys biroi gniazda budują w ściółce leśnej lub pod kamieniami. Mimo iż genetycznie wszystkie mrówki w kolonii (liczącej kilkaset osobników) są identyczne, występuje podział pracy, wynikający częściowo z klasycznego polietyzmu wiekowego (młode robotnice zajmują się potomstwem i składaniem jaj, podczas gdy starsze zajmują się żerowaniem i nie składają już jaj), a częściowo z osobistego doświadczenia i preferencji indywidualnych. Mrówki, które odnoszą sukces w zdobywaniu pokarmu, specjalizują się w tym zadaniu, podczas gdy jednostki mniej uzdolnione w tym kierunku specjalizują się w opiece nad potomstwem. Mrówki te są ślepe. Mierzą 2,5 mm. Rozród kolonii następuje poprzez pączkowanie. Warto jeszcze dodać, że u gatunku tego feromon królewski (blokujący rozwój larw w królowe) jest wydzielany zarówno przez królowe jak i przez robotnice - zarówno te, które jeszcze są młode i co za tym idzie same składają jaja, jak i starsze, już nie rozmnażające się - ale te ostatnie wydzielają feromon królewski tylko w wypadku gdy pokarm jest łatwo dostępny i występuje w obfitości. W przypadku głodu przestają go wydzielać - i co za tym idzie produkcja królowych zwiększa się. Kolonia tego gatunku liczy kilkaset osobników.


Cerapachys biroi. Autorzy zdjęcia to Hirotami T. Imai i Masao Kubota. Fotografia pochodzi z serwisu Japanese Ant Image Database.