Robotnica mierzy 4 - 6,5 mm, ciało matowe, odwłok z jedwabistym połyskiem, barwa ciała od szaropopielatej do czarnej, czułki i nogi zazwyczaj brunatne lub żółtobrunatne, odstające włoski na ciele, królowa większa (8 - 9 mm), barwa ciała identyczna jak u robotnicy, ciało masywne i gęsto omszone; samiec mierzy 7 - 8 mm, głowa i tułów brunatne lub czarnobrunatne, odwłok nieco jaśniejszy, czułki i nogi brunatnożółte. Zamieszkuje całą Polskę, preferuje gleby piaszczyste. Mrówka drapieżna, dość agresywna, niezwykle szybka i zwinna, doskonale przystosowana do poruszania się po rozpalonym piasku. Buduje głębokie, rozciągające się na dużych połaciach terenu podziemne gniazda. Kolonie monoginiczne lub poliginiczne, często rozwijające się w systemy polikaliczne. Wykazuje skłonności synantropijne, pojawia się w miastach.

Królowa Formica cinerea wraz ze świeżo zniesionymi jajami. Autorem zdjęcia jest Bernhard Seifert.