Znany jako mrówka pniakowa, gatunek ten występuje dość pospolicie w polskich lasach, zaliczany jest do grupy rudych mrówek leśnych. Charakteryzuje go wyraźny polimorfizm kastowy: robotnice tworzą subkasty o wielkości od 3,5 do 9 mm. U robotnic major głowa, tułów i nasada odwłoka są ceglaste lub brunatnoceglaste (pozostałe części ciała prawie czarne), u robotnic minor ubarwienie zwykle ciemniejsze. Ciało jest pokryte drobnymi, złocistymi włoskami. Królowa mierzy 8 - 9,5 mm i kolorystycznie przypomina robotnicę. Samiec mierzy 7 - 9 mm i jest czarny z żółtymi nogami i czułkami. Podobnie jak u innych mrówek z podrodzaju Formica s. str. polimorficzne robotnice wykazują również polietyzm kastowy - większe zazwyczaj pozostają w gnieździe, magazynując płynny pokarm czy służąc jako rezerwy w wypadku zagrożenia, mniejsze zaś odpowiadają za zdobywanie pokarmu. Występuje w iglastych i mieszanych lasach, najczęściej na polanach i w innych dobrze nasłonecznionych miejscach. Nazwa tej mrówki wzięła się stąd, że gniazdo jest zazwyczaj usytuowane w gnijących pniakach, częściowo pokrytych charakterystycznym dla rudych mrówek leśnych kopcem z drobnych gałązek i igliwia. Na obszarach kamienistych zwykle gniazduje w szczelinach skalnych, zaś w górach pod kamieniami i pomiędzy żwirem. Kolonie liczą zwykle kilkadziesiąt tysięcy robotnic i najczęściej są poliginiczne. Nowe gniazda zakładane są albo przez podział kolonii, albo na drodze pasożytnictwa czasowego na mrówkach z podrodzaju Serviformica (królowa F. truncorum wnika do gniazda gospodarzy i zabija prawowitą królową, a następnie zajmuje jej miejsce). Loty godowe odbywa w lipcu i sierpniu. Część kolonii (zwłaszcza te, w których królowe zapłodnione są przez więcej niż jednego samca - co wskazywałoby na genetyczne podłoże procesu) wykształca polimorficzne królowe. Mniejsze, posiadające mniej rezerw eneregetycznych, nie odbywają lotów godowych, lecz kopulują na powierzchni gniazda, po czym zostają na miejscu, prowadząc do rozwoju struktury poliginicznej. Większe, posiadające więcej rezerw energetycznych, odbywają loty godowe i odpowiadają za rozprzestrzenianie genów kolonii na nowe terytoria. Uwaga! Gatunek pod ochroną prawną!

Dwie siostry-robotnice Formica truncorum (jedna z kasty minor, druga z kasty major). Zdjęcie dzięki uprzejmości Radissa, autora myrmekologicznej fotogalerii http://www.radiss.prv.pl.

Królowa Formica truncorum. Zdjęcie dzięki uprzejmości Radissa, autora myrmekologicznej fotogalerii http://www.radiss.prv.pl.